Zijn er nog leiders met stentorstemmen?

januari 25, 2016

Stentor was een heraut die in de Trojaanse oorlog op het slagveld stond en roepend naar de stad rechtstreeks verslag kon doen. Hij had een stem die wel 50 anderen overtrof. Een vroege oorlogscorrespondent zonder microfoon en camera. Homerus spreekt over hem in de Ilias.

Een stentorstem hebben was voor de leiders uit het verleden een voorwaarde. Hektor, Achilles en de andere Griekse helden moesten grote troepen soldaten toespreken, zonder versterking, over het lawaai van wapens, briesende paarden en mannen. Een leider leidde met zijn stem. Een man die dat kon, werd bewonderd. De stem als zeer directe uitdrukking van persoonlijke kracht en leiderschap.

President Clinton zou met zijn hese stem weinig kans gemaakt hebben als aanvoerder van de troepen. En ook niet in het forum van het antieke Athene. Net als de redenaar Demosthenes die ook een zachte hese stem had, voortdurend in ademnood was en stotterde. Na een aantal mislukte optredens kwam de tragedie acteur Satyros hem te hulp. Hij leerde Demosthenes in een onderaardse grot zijn stem te laten galmen. Om de adem te trainen moest Demostenes  tijdens het bergopwaarts lopen praten . En zijn stem won aan kracht doordat hij aan de zeekust, met kiezelsteentjes in zijn mond, tegen het lawaai van de bruisende golven in sprak. Sinds die tijd wist een ieder in Athene dat als Demostenes wegens heesheid niet zou spreken, hij omgekocht was.

Tegenwoordig is luid kunnen spreken niet meer nodig. We praten bij voorkeur rustig en geciviliseerd en als we een toespraak houden, grijpen we naar de microfoon. Op luide toon in het openbaar een mening geven of emoties uiten is eigenlijk not done. We worden niet geacht luidruchtig te zijn. Misschien is er zelfs wel een klein taboe ontstaan op hard spreken. In de spraaklessen op de Toneelacademie merk ik hoe ongemakkelijk veel studenten het in eerste instantie vinden om groot en welluidend te spreken. “Is dit niet overdreven? Veel te hard, te agressief?”

De eerste ervaring in het leven met luid stemgeluid is voor veel mensen negatief. Ouders of verzorgers die boos roepen dat iets niet mag, dat je iets fout gedaan hebt. Je broertje, zusje of vriendje van wie je iets hebt afgepakt gaat te keer. Flink volume gaat gepaard met emotie, met pijn, boosheid, verdriet. En bij de voetbalwedstrijd schreeuwen we ons hees in de hoop de kansen te keren. Dat is meer een uiting van wanhoop dan dat we werkelijk denken dat een van de spelers onze aanwijzing echt zal horen. Via het volume uiten we onze emotie.

Er zijn in het dagelijks leven nauwelijks nog voorbeelden van mensen die op een ontspannen manier hun stem ver kunnen projecteren. Soms nog wel eens een zonderling die met luide stem de blijde boodschap verkondigt. Op de vrijdagmarkt in Maastricht was er in het verleden een groenteman die zijn sinaasappels luidkeels aanprees en werkelijk over de hele markt te horen was met jaloersmakend vocaal gemak.

Op een natuurlijke manier zonder microfoon een zaal toespreken kan bijna niemand meer. Iedere technische uitvinding verrijkt en verzwakt ons en zo heeft de microfoon dat met de kracht van onze stemmen gedaan. Daarnaast lijkt groot volume verbonden geraakt met stress, overspanning en met negatieve emoties.

Eigenlijk is dat jammer want spreken is natuurkundig bezien een intiem persoonlijk contact tussen spreker en luisteraar. Spraak is trilling van lucht. Deze trillingen worden veroorzaakt door de spreker, het is de lucht in zijn/haar longen die de stembanden in beweging brengt en zo de verdichtingen en verdunningen in de luchtdruk veroorzaken. Ze verplaatsen zich door de lucht en toucheren vervolgens de trommelvliezen van de luisteraars. De luchttrillingen van de spreker ontvangt de luisteraar in zijn oor. Het trommelvlies wordt letterlijk in beweging gebracht door de luchttrillingen uit de mond van de spreker.

Dit gebeurt via een omweg als we via een microfoon en box horen. Natuurlijk kan ook via de microfoon hartstochtelijk worden gesproken en misschien wel met veel meer nuance. Maar iets in de persoonlijke fysieke kracht van een een speech met “blote stem” is aantrekkelijk. De lichamelijke beheersing te zien die nodig is. De stem die op een krachtige adem ver klinkt. De vertraging te ervaren die nodig is om het geluid te laten klinken.  Mee te voelen hoe de mond het geluid scherp en helder articuleert. Je voelt je niet alleen intellectueel aangesproken door de inhoud maar ook emotioneel, lichamelijk. Samen te horen hoe het geluid geprojecteerd wordt en haar doel bereikt.

Het heeft echt iets aantrekkelijks. Luister maar eens naar de onderstaande fragmenten uit films. Natuurlijk met slimme muziekjes eronder gemonteerd en goed geschreven speeches. Maar het geeft toch een klein beetje een beeld van wat we kwijt geraakt zijn in al onze technologische vooruitgang.
Ter inspiratie een paar voorbeelden:

Henry V – Speech – Eve of Saint Crispin’s Day – HD Kenneth Branagh

Aragorn at the Black Gate

Morgan Freeman in Glory:

Russell Crowe The Gladiator

Mell Gibson Braveheart

Al Pacino Any Given Sunday

Of in Scent of a woman

Cate Blanchett. I too can command the wind, sir